नवी दिल्ली | प्रचंड खर्च आणि पर्यावरणाचे नुकसान टाळण्यासाठी आता लवकरच सर्वच रेल्वे गाड्या सौर उर्जा शक्तीने धावणार असल्याची माहिती भारतीय रेल्वे मंत्रालयाकडून देण्यात आली आहे. भारतीय रेल्वेने यासाठी लागणारी तयारी पूर्ण केली आहे. रेल्वेने आपल्या पायलट प्रकल्पांतर्गत मध्य प्रदेशातील बीना येथे सौर उर्जा प्रकल्प सुरू केला असून तो 1.7 मेगा वॅट वीज निर्मिती करू शकतो आणि या शक्तीने रेल्वे गाड्या धावण्यास मदत होणार आहे.
अभिमानाने भारतीयांची मान उंच करणारी बाब म्हणजे भारतीय रेल्वेचा असा दावा आहे की जगातील इतिहासात ही अशी पहिलीच वेळ असणार आहे जेव्हा सौर ऊर्जेचा उपयोग गाड्या चालवण्यासाठी केला जाईल.
मध्य प्रदेशच्या बीनामध्ये, BHEL च्या सहकार्याने रेल्वेच्या खाली पडून असलेल्या जागांवर 1.7 मेगावॅट क्षमतेचा सौर उर्जा प्रकल्प तयार करण्यात आला आहे. संपूर्ण जगात असा एकही वीज प्रकल्प नाही, ज्यावर ट्रेन चालविली जाऊ शकते. जगातील इतर रेल्वे नेटवर्क मुख्यत: स्टेशन, निवासी वसाहती आणि कार्यालयांची उर्जा आवश्यकतेसाठी सौर उर्जेचा वापर करतात.
भारतीय रेल्वेने काही डब्यांच्या छतावर सौर उर्जा पॅनेल देखील बसवले आहेत, ज्यामुळे रेल्वेच्या डब्यात वीजपुरवठा होत आहे. परंतु आतापर्यंत कोणत्याही रेल्वे नेटवर्कने गाड्या चालविण्यासाठी सौरऊर्जेचा वापर केलेला नाही.
सौर ट्रेनचे तंत्रज्ञान काय आहे
भारत हेवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड (बीएचईएल) च्या सहकार्याने जगातील असा पहिला प्रकल्प आहे ज्यामध्ये सौरऊर्जेसह औपचारिकपणे रेल्वे चालविली जाईल. या तंत्रज्ञानाच्या अंतर्गत, थेट प्रवाह वैकल्पिक प्रवाहात रूपांतरित होते आणि ते थेट ओव्हरहेड ट्रेक्शन सिस्टमशी जोडलेले असते.
सर्वात मोठे आव्हान म्हणजे सौर पॅनेलपासून बनविलेल्या या डीसी पॉवरचे रेल्वेने वापरलेल्या 25 किलोवोल्ट एसी पॉवरमध्ये रुपांतर करणे होते. यासाठी, सिंगल फेज आउटपुटसह उच्च क्षमता इनव्हर्टर बनविला गेला आहे.
बीना सोलर पॉवर प्लांटची खास वैशिष्ट्ये
बीना सौर उर्जा प्रकल्पातून वर्षाकाठी सुमारे अडीच दशलक्ष युनिट वीज निर्मिती होईल. यामुळे रेल्वेला वर्षाकाठी 1.37 कोटी रुपयांची बचत होईल. बीनाच्या प्रोजेक्टवर 9 ऑक्टोबर 2019 रोजी रेल्वे आणि बीएचईएल दरम्यान करार झाला होता.
कोरोना संकट असूनही, हा प्रकल्प निर्धारित 8 महिन्यांत पूर्ण झाला आहे. भेलने हा प्रकल्प आपल्या कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी (सीएसआर) निधीतून पूर्ण केला आहे.
या ठिकाणी रेल्वे उर्जा प्रकल्प सुरू आहे
पथदर्शी प्रकल्पांतर्गत छत्तीसगडच्या भिलाई येथे M० मेगावॅट क्षमतेचा सौर उर्जा प्रकल्प तयार केला जात आहे, जो March१ मार्च २०२१ पूर्वी वापरला जाईल.
हरियाणाच्या फतेहाबाद जिल्ह्यातील देवाना गावाजवळील रेल्वे जमीनीवर रेल्वेचा तिसरा सौर उर्जा पायलट प्रकल्प बसविण्यात आला आहे. या 2 मेगावॅट क्षमतेच्या सौरऊर्जा प्रकल्पाची वीज राज्य सरकारला स्वत: च्या वापरासाठी दिली जाईल. यावर्षी 31 ऑगस्टपर्यंत ही वनस्पती सुरू होईल.
एकूण 2 जीडब्ल्यू सौर उर्जा प्रकल्प स्वतंत्रपणे स्थापित केले जातील
रेल्वे एनर्जी मॅनेजमेंट कंपनी लिमिटेड (आरईएमसीएल) नेही रेल्वे वापरासाठी 2 जीएचझेड क्षमतेच्या अनेक सौर पॅनेल प्लांट्सच्या निविदा प्रसिद्ध केल्या आहेत. हे सर्व प्रकल्प केवळ रेल्वेच्या रिक्त जागांवर स्थापित केले जातील.
याशिवाय रेल्वेमार्गाच्या किनाऱ्यावर सोलर पॅनेल प्लांट बसविण्याच्या योजनेवर रेल्वे कार्यरत आहे. यामुळे रेल्वे रुळांच्या सुरक्षिततेतही वाढ होणार असून रेल्वेच्या जमीनींच्या अवैध धंद्यातूनही बचत होईल.
तसेच, विजेच्या वापराच्या ठिकाणी वीज निर्मितीमुळे पायाभूत सुविधांच्या खर्चाचीही बचत होईल. या सर्व कारणांमुळे रेल्वेचा वेग वाढविण्यातही मदत होईल. रेल्वे ट्रॅकलगत सौर पॅनेल संयंत्र लक्षात घेऊन आरईएमसीएल लवकरच एकूण १ जीएचझेड क्षमतेसाठी निविदा काढणार आहे.
